تفاوت داروهای شیمیایی و گیاهی

به گزارش مملکت آنلاین،

(داروهای گیاهی، عوارض کم، اثرات پایدار)

داروهای شیمیایی که به آن، داروهای مصنوعی یا سنتزی نیز گفته می شود دارای تعداد معدودی ماده هستند. دربسیاری از داروهای شیمیایی تنها یک ماده ی موثروجود دارد و برای ساخت قرص، قطره، کپسول، شربت و اشکال دیگر آن ها، از چند دماده ی شیمیایی دیگر کمک گرفته می شود و این مواد نقش پرکننده، چسباننده، رقیق کننده، بازکننده وروکش دهنده را به عهده دارند. درواقع بسیاری از عوارض جانبی داروها نیز مربوط به همین مواد کمکی است. این داروها، دارای اثرات قوی وسریع هستندو در عین حال دارای عوارض جانبی نیز هستند. اصولا هرچه دارو دارای اثرات قوی و سریع تر باشد به همان اندازه عارضه ی جانبی بیشتری را داراست. این عوارض به دلیل آن که برخلاف میل انسان است و به طور ناخواسته در کنارمنافع این نوع داروها وارد بدن انسان می شود، «عارضه ی جانبی» نامیده می شود. تفسیر دیگر این که، هرماده دارای چندین اثر است که بعضی برای ما اثرات مثبت و بعضی منفی هستندو به همین دلیل تقریبا همه ی داروهای شیمیایی دارای عوارض خوب و بد هستند. بزرگترین مزیت داروهای شیمیایی تاثیر قوی و سریع آن هاست؛ درعوض بزرگترین عیب آن ها نیزهمان عوارض جانبی آنهاست که در بعضی موارد می تواند خطرات جدی و غیر قابل برگشتی را ایجاد کند. در واقع در عصر جدید، مردم با دیدن تاثیر سریع بسیاری از داروهای شیمیایی در تسکین آلام ودردهای خود، به سرعت فریفته ی این داروها شدند و به دلیل آن که نسبت به عوارض جانبی این گونه داروها بی اطلاع بودند، کم کم گیاهان دارویی را به فراموشی سپردند.

داروهای گیاهی برعکس داروهای شیمیایی حاوی تعداد بسیار زیادی ماده هستند که همگی با سرشت و طبیعت وجود انسان سازگاری دارند. همچنین در عصاره ی گیاهان، گاهی تا بیش از هزارماده وجود دارد که بعضی مواد اصلی و بعضی فرعی هستند و بسیاری از مواد فرعی در جلوگیری از عوارض جانبی مواد اصلی موثرند. از طرف دیگر، بسیاری از این مواد آثار محافظت کبد، قلب، خنثی کننده ی رادیکال های آزاد، ضداکسیدان، خنثی کننده ی سموم بدن و یا اثرات سینرژیسمی و آنتاگونیستی مواد اصلی را دارا هستند؛ از این رو با توجه به تعداد مواد واثرات و مکانیسم های مختلف، داروهای گیاهی اصولا دارای سرعت کند، عوارض کم واثرات پایدار هستند. باید به این مطلب نیز اشاره کرد که تنها اشکال مایع داروهای گیاهی (قطره ها) مزه ی آن هاست. قطره و شربت های شیمیایی با افزودن مواد شیمیایی خوشمزه، دارای مزه ی مطلوب می شوند؛ درحالی که به قطره های گیاهی هیچ گونه ماده ای به عنوان خوشمزه کننده افزوده نمی شود؛ زیرا ممکن است در پایداری و اثرات آن ها تداخل ایجاد کند. 

امروزه، نمونه بارز تاثیر مخرب داروهای شیمیایی را می توان در حوزه ی روان درمانی مشاهده کرد. در واقع می بینیم که بشر امروز برای فرار از پریشانی ها و افسردگی های عصرجدید، به استعمال داروهایی پناه برده که برای او چیزی جز تخریب روح و روان لطیفش را در برندارد و این در حالی است که برخی از گیاهان دارویی که از دیرباز در طب سنتی ایران تجویز می شده، چنان تاثیر شگفت انگیزی در درمان این گونه بیماری ها دارد که علاوه بر تلطیف روح، آرامش را برای فرد به ارمغان می آورد.

تفاوت گیاهان دارویی و داروهای طبیعی

گیاهان دارویی که در کل جهان به شکل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند، شامل قسمت هایی از گیاهانی هستند که جنبه ی دارویی و درمانی دارند. اینگونه گیاهان بعد از چیدن، به شیوه ها و روش های مختلف، فرآوری می شود و در معرض استفاده قرار می گیرد. در بعضی موارد از کل گیاه که شامل ساقه، برگ، گل، میوه و دانه است استفاده می شود. این فرآورده ها تحت نام Medicinal plants , Medicinal herbs , Herbal medicine در دنیا مشهور هستند. فرآورده های مذکور می توانند به صورت، گیاه خشک شده، عصاره، اسانس و ... مورد استفاده قرار گیرند. داروهای گیاهی شامل داروهای فرموله شده مانند قرص، کپسول، شربت، قطره و ... از کل گیاه یا قسمت هایی از آن گیاه بدست می آید. برای این منظور از گیاه با محلول های هیدروالکلی (آب و الکل) عصاره گیری به عمل می آید و عصاره ی بدست آمده با تنظیم غلظت و مواد موثر می تواند تبدیل به شربت یا قطره شود ویا به حالت غلیظ وخشک شده، به صورت اشکال جامد مانند قرص و کپسول تبدیل شود. این گونه داروها که به نام داروهای دوزاژفرم معروف هستند حاوی مقادیر معینی از ماده ی موثر هستندوبرحسب یکی از مواد مهم، استاندارد می شوند و شامل ضوابط ومقررات داروها هستند. فروش اکثر این داروها به علت بی خطری یا کم خطری، بدون نسخ مجازاست وبه آن ها داروهای OTC می گویند. بعضی از این گونه محصولات نیز شامل ضوابط دارو نیستند و جزو مکمل های مواد غذایی هستند که دارای شرایط ساده تری از نظر تولید ومصرف هستند. مکمل های غذایی می تواند خارج از داروخانه به فروش برسند و نیازی به نسخه ندارند اما با جود این، نباید در استفاده ی آن ها زیاده روی کرد.

میزان رطوبت در مناطق کویری و خشک، سواحل، جنگل ها، نواحی کوهستانی و دشت ها با هم متفاوت است. با وجود این که حیات هر موجود و گیاه وابسته به آب است ولی میزان نیاز هرکدام به آن، تفاوت دارد. گیاهانی در کویرها وجود دارند که با کمترین میزان باران و آب، دارای بهترین مواد موثر هستند؛ مثلا اسانس گیاهان نواحی خشک، کیفیت بهتری نسبت به مناطق مرطوب و بارانی دارد؛ زیرا شبنم و باران می تواند مقداری از اسانس گیاهان را بشوید و کیفیت آن ها را تغییر دهد؛ در صورتی که در نواحی خشک آن پدیده وجود ندارد. نمونه ی قابل ذکر این موضوع، اسانس گل های محمدی در قمصر کاشان است. نمونه ی دیگر قابل توجه، گیاه ختمی است. در ریشه ی گیاه ختمی مقدار زیادی موسیلاژ (حدود 8 تا 12 درصد وزنی) وجود دارد که چنانچه آبیاری بیش از اندازه انجام شود، قسمتی از موسیلاژآن به همراه آب به زمین منتقل می شود؛ از این رو با وجود این که در اکثر موارد، هرچه آب به گیاه داده شود برای رشد آن بهتر است، ولی در مورد مواد موثر آن چنین نیست.

درجه حرارت محیط

درجه حرارت محیط در مناطق مختلف، متفاوت است. به طور مثال در ایران در فصول مختلف از حداقل 35 درجه در زمستان تا حدو 50 درجه در تابستان تغییرات درجه ی حرارت وجود دارد که از ویژگی های ارزشمند اقلیم ایران است. همین امر باعث شد تا تنوع کم نظیری از گیاهان را در ایران داشته باشیم.

جنس زمین

زمین در نواحی مختلف حاوی املاح کاملا متفاوت است. با توجه به این که ریشه ی هرگیاه در خاک وجود دارد و از این راه تغذیه می کند، وجود املاح مورد لزوم گیاه در رشد و نمو، کمیت و کیفیت مواد موثر، سرنوشت ساز است. گاهی دیده می شود که گیاهانی دارای رشدی خوب در زمین های مختلف هستند ولی از نظر مواد موثر دارویی، متفاوت هستند. جنس خاک برای تولید مواد موثر و در نتیجه اثرات ایده آل گیاه از عوامل اصلی است.

میزان آفتاب

اصولا عمل فتوسنتز و اکثرتغییر و تبدیل های مواد در گیاهان، با آفتاب صورت می گیرد. وجود آفتاب از ارکان اصلی رشد و نمو گیاه و تولید مواد موثر در آن است. باتوجه به این موضوع اکثرا گیاهان نواحی شرق دنیا که از آفتاب بیشتری بهره مند هستند، از نواحی غربی بهترند. به پیروی از همین اصل، اکثر گیاهان ایران با توجه به آفتاب فراوان، از مرغوبیت بیشتری برخوردارند.

داروهای گیاهی برعکس داروهای شیمیایی حاوی تعداد بسیار زیادی ماده هستند که همگی با سرشت و طبیعت وجود انسان سازگاری دارند. همچنین در عصاره ی گیاهان، گاهی تا بیش از هزارماده وجود دارد که بعضی مواد اصلی و بعضی فرعی هستند و بسیاری از مواد فرعی در جلوگیری از عوارض جانبی مواد اصلی موثرند.

ارتفاع محل

اصولا خانواده های گیاهی گوناگون در بلندی های مختلفی رشد می کنند؛ مثلا اکثر گیاهان خانواده ی جعفری در ارتفاعات 1500 متر از سطح دریا به بالا، دارای رشد خوبی هستند. مسئله ی ارتفاع محل رشد نه تنها در ادامه ی زندگی گیاه اهمیت دارد، بلکه در کمیت و کیفیت مواد آن نیز تاثیرگذار است. از دلایل دیگر وجود تنوع گیاهان در ایران، نامسطح بودن و وجود ارتفاعات مختلف در این سرزمین است؛ به گونه ای که وجود دو رشته کوه البرز و زاگرس در کشورمان، محیط بسیار استثنایی ودرخورتوجهی برای پرورش انواع گیاهان دارویی پدید آورده است.

تاثیر محیط بر خواص گیاهان دارویی

کمیت و کیفیت مواد موثرو در نتیجه آثار درمانی گیاهان دارویی، بستگی به شرایط زندگی و رشد گیاهان دارد. این عوامل شامل درجه حرارت محیط، رطوبت، میزان آفتاب، جنس زمین و ارتفاع محل رشد هستند. 

دکتر مهدی فهیمی – متخصص طب سنتی

انتهای پیام/