سایه تندروها بر سر اختلافات تهران و غرب
جلال خوش‌چهره
اختلافات ایران و غرب، فراز و فرود دارد اما به نظر تا آینده نامعلوم به پایان نزدیک نیست. از این‌رو نه می‌توان اخبار توافق‌های پشت پرده را نزدیک به افق روشن تفسیر کرد و نه بروز اختلاف‌های تو در تو را برای وقوع بدترین حالت پیش‌بینی کرد. هر دو سوی ماجرا همچنان گام‌های محتاطانه برمی‌دارند.
مملکت آنلاین، تازه‌ترین نشانه رفتارمحتاطانه ایران و غرب، اقدام تروئیکای اروپایی( فرانسه، آلمان و بریتانیا) در اعلام حفظ تحریم‌های موشکی ایران پس از ۱۸ اکتبر(۲۶مهرماه) پیش‌روست. براساس توافق برجامی سال ۲۰۱۵ میلادی و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل‌متحد، قرار براین بود که با غروب هشتمین سال توافق، ایران مانعی در توسعه موشک‌های بالستیک خود نداشته باشد؛ به شرط آن‌که موشک‌ها به کلاهک هسته‌ای تجهیز نشوند. تروئیکا براین اساس می‌خواهد پس از ساعت غروب و پایان زمان توافق برجام(۲۶ مهرماه ۱۴۰۲) تحریم‌های مربوط به برنامه توسعه موشکی ایران را همچنان باقی بگذارد. ناظران، این اقدام را نقض برجام و تعهداتی می‌دانند که همه طرف‌های گفت‌وگو کننده با تهران پای آن را امضاء کرده‌اند.اما آیا می‌توان تصمیم تروئیکا و حمایت واشنگتن ازآن را اتفاقی به تمامی برای برهم زدن توافق‌های پیشین دانست؟ آیا تروئیکا تصمیم تازه خود را جایگزین فعال سازی «سیستم ماشه» کرده است؟ در این صورت می‌توان چنین تفسیر کرد که به رغم نمایش اقدام تند، غرب همچنان از بستن همه درهای گفت‌وگوبا تهران پرهیز دارد. همچنین است نخستین واکنش تهران که جانب احتیاط را در این باره نگه داشته است. «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امورخارجه هرگونه واکنش تهران را به تصمیم تروئیکای اروپایی به روز موعود که همان ۲۶ مهرماه پیش‌روست واگذار کرده است. به عبارتی تهران سیاست «صبرکن تا روز موعود» را – حداقل تا زمان نگارش این سطور- در دستور کار قرار داده است. بنابراین طرف‌ها به رغم بلند کردن صدای انتقادها و مخالفت‌هایشان علیه یکدیگر، همچنان گام‌های احتیاطی را بر هر اقدام دیگر ترجیح می‌هند؛ نه تروئیکا سراغ فعال سازی سیستم ماشه رفته است و نه تهران مانند گذشته از سطح تعهدات برجامی خود کاسته است.
رخداد دیگر که افق تعاملات ایران و غرب و به ویژه تهران و واشنگتن را به عنوان اصلی‌ترین متغیر تأثیرگذار بر هرگونه توافق احتمالی دستخوش خود کرده، کنار رفتن مشکوک «راب مالی» از دور مذاکراتی است که می‌رفت اختلافات و تنش‌ها میان دو طرف را به گونه‌ای سامان دهد. برکناری راب مالی یک اتفاق بزرگ در فرایند تحولاتی است که آینده مذاکرات جاری میان نه تنها تهران و واشنگتن، بلکه ایران و غرب را متأثر از خود خواهد کرد. مخالفان از سرگیری مذاکرات برجامی از لحظه نخست شروع تلاش‌های دولت «جوبایدن» در این باره، صلاحیت مالی را به عنوان نماینده ویژه دولت ایالات متحده به چالش کشیدند. در نظر مخالفان، به ویژه تندروهای امریکایی و دولت اسرائیل، راب مالی به دلیل گرایش‌های سیاسی خود و نگرش او به تحولات خاورمیانه که الزاما در بردارنده همه مطالبات اسرائیل و متحدان خاورمیانه‌ای امریکا نیست، صلاحیت گفت‌وگو با تهران را ندارد. این احساس و باور هنگامی تشدید شد که اخبار مذاکرات موفق او با «امیر سعید ایروانی» نماینده ایران در سازمان ملل متحد فراگیر شد. ایروانی یکی از توانمندهای دیپلماسی ایران در دستگاه سیاست خارجی شناخته می‌شود. مذاکرات نیویورک توانست افق روشنی را حداقل در کاهش یا کنترل تنش میان تهران و واشنگتن فراهم کند. اما حالا نوبت مخالفان تند رو گفت‌وگوها بود که به سرعت وارد عمل شوند. آنان سه هدف را از ابتدا دنبال می‌کردند؛ نخست: جایگزینی راب مالی با مذاکره کننده تندرویی مانند «ریچارد نفیو» که پیش از این‌ها مواضع سرسختانه‌تری را علیه تهران داشته است. او نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها» است. جوبایدن او را پیش‌ازاین به عنوان معاون راب مالی منصوب کرده بود. برخی او را معمار تحریم‌های سخت علیه ایران می‌شناسند. دوم: واگذاری پرونده هسته‌ای و مذاکرات با تهران از وزارت امور خارجه با مدیریت «آنتونی بلینکن» به«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی که او نیز مواضعی به مراتب سخت‌تر از وزیر امور خارجه «جوبایدن» دارد. سوم: مفهوم سازی برای «امنیتی» کردن پرونده ایران نزد جامعه جهانی.
برکناری راب مالی و انجام مذاکرات میان «علی باقری کنی» با «برت مک گرک» - که او نیز در صف تندروها شناخته می‌شود - در عمان و بروز اختلاف‌های تازه در مسیر مذاکرات تهران – واشنگتن بر سر شمار زندانیان دو تابعیتی و سطح انعطاف‌های واشنگتن بر سر کاستن از تحریم‌ها، به معنای کشیده شدن خط بر توافق‌های نیویورک می‌تواند باشد.
همچنین تصمیم تروئیکای اروپایی برای حفظ تحریم‌های مربوط به برنامه موشکی ایران، گام دیگری است که مخالفان برجام در نشان دادن ماهیت امنیتی پرونده اختلافات تهران و جامعه جهانی برداشته‌اند. این درحالی است که نمایندگان اروپایی گروه ۱+۴ گفت‌وگوهای تازه‌ای را با باقری کنی در عمان داشتند و این امید می‌رفت که افق‌های تازه‌ای در سپهر اختلافات تهران و غرب ایجاد شود.
فراز و فرود اختلافات تهران و غرب همواره زیر سایه سنگین جریان‌های افراطی قرار داشته است. از همین روست که سرانجام آن به پایان نزدیک نمی‌شود؛ اگرچه طرف‌ها محتاطانه گام‌های خود را برمی‌دارند تا هیزم اختلاف‌ها شعله‌ور نشود.
انتهای پیام/