گسل قشم مسبب زلزله‌های فراوان در خلیج‌فارس/ریسک زمینلرزه در ۴ جزیره ایرانی
سرپرست پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گسل "قشم" را از جمله گسل‌های فعال شناخته شده در منطقه خلیج فارس دانست و تاکید کرد: به نظر می‌رسد مسبب تعدادی زمینلرزه طی سالیان گذشته، این گسل بوده است؛ چرا که این گسل از حوالی شهر "قشم" تا جزیره "هنگام" بر روی خشکی قابل پیگیری است.
به گزارش مملکت آنلاین، دکتر حمید زعفرانی رویـداد زمینلرزههای مختلف را نشان از زلزله خیز بودن فلات ایـران دانست و افزود: برای نمونه در سال ۱۴۰۰ بیشتر از ۳۶۰۰ زمینلرزه با بزرگای بیش از ۳ ریشتر و به صورت میانگیـن هر ماه یک زمینلرزه با بزرگای بالای ۴.۵ ریشتر رخ داده است.
وی با اشاره به وضعیت لرزه‌خیزی منطقه خلیج فارس، اظهار کرد: لرزه خیزی و خطر زلزله خلیج فارس در ناحیه گذار بین ناحیه "لرزه‌خیز زاگرس" و "صفحه عربستان"، هم متاثر از فعالیت لرزه‌ای گسل‌های واقع در خشکی حاشیه شمالی آن و هم متاثر از برخی از گسل‌های واقع در جزایر ایرانی نظیر قشم است.
ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه خلیج فارس
زعفرانی به بیان ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه خلیج فارس پرداخت و گفت: خلیج فارس با وسعتی حدود ۲۳۰ هزار کیلومتر مربع باقیمانده دریاهای بزرگتر قدیمی است که همزمان با چین خوردگی‌های اواخر زمان (دوران) سنوزوئیک و بالا آمدن تدریجی زاگرس، به مرور به سمت جنوب عقب نشسته و تقریباً در محدوده کنونی باقیمانده است.
سرپرست پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با تاکید بر اینکه زمین‌های واقع در حاشیه شمالی خلیج فارس از نگاه زمین‌ساختی به دو واحد مشخص و متفاوتی تعلق دارند، اظهار کرد: واحد مهم‌تر و وسیع‌تر که در غرب زاگرس گسترش دارد، زمین‌های پست "خوزستان" و واحد دوم، کناره‌های باریک شمال خلیج فارس از "هندیجان" تا "بندرعباس" است. کناره‌های خلیج فارس در این محدوده ادامه چین‌خوردگی‌های زاگرس به حساب می‌آیند.
وی خاطر نشان کرد: به همین دلیل دنباله چین‌های زاگرس به داخل خلیج فارس نیز کشیده شده و تعدادی از جزایر آن را در بر می‌گیرد.
این استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله جزایر ایرانی خلیج فارس را از نظر هندسه سطحی به صورت مناطق کشیده و موازی ساحل و یا تا حدودی دایرهای شکل دانست و ادامه داد: از گروه نخست زمین‌های واقع در حاشیه شمالی خلیج فارس، جزایر "قشم و کیش" را می‌توان نام برد که در واقع دنباله زاگرس بوده و بر اثر بالا آمدن سطح آب به صورت جزیره درآمدهاند.
به گفته این محقق جزایری مانند "هرمز"، "ابوموسی"، "تنب کوچک و بزرگ" جزئی از گنبدهای نمکی سری هرمز هستند که در اثر بالا آمدن نمک از لایه‌های زیرین به وجود آمده‌اند.
پراکندگی گسل‌ها در منطقه خلیج فارس چگونه است؟
زعفرانی در پاسخ به این سوال که پراکندگی گسل‌ها در منطقه خلیج فارس به چه صورت است، توضیح داد: به طور کلی مطالعات نشان از وجود گسلش فعال در حاشیه شرقی، شمالی، غربی و برخی از قسمت‌های داخل خلیج فارس دارد. خلیج فارس از شرق به گسل "زندان ـ میناب ـ پالامی"، از شمال به گسل‌های ژرفنای قدامی زاگرس (The Zagros Fordeep Fault = ZFF)، گسل پیشانی کوهستان (The Mountain Front Fault = MFF) و از غرب به گسل "بصره" محدود می‌شود.
سرپرست پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، یادآور شد: داخل خلیج فارس عملکرد گسل‌های پی سنگی شمالی - جنوبی مانند بخش جنوبی گسله کازرون، بخش جنوبی خطواره گسل ایذه مشهود است. گسل‌های فعال دیگری نیز مانند گسل "قشم" وجود دارند که زمین شناسی خلیج فارس و جزایر موجود در آن را تحت تاثیر فعالیت خود قرار داده‌اند.
وی تاکید کرد: در متون تخصصی در زمینه بررسی‌های زمین‌ساختی خلیج فارس قطعات گسل‌های مهم و طویل ZFF و MFF با اسم‌های مختلف مانند گسل "عسلویه"، "رگ سفید" و...نام برده شده است.
لرزه‌خیزترین جزایر خلیج فارس
سرپرست پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به گسل‌های جنوب ایران، خاطر نشان کرد: طی سالیان گذشته مطالعات متعددی جهت شناخت ساختار پوسته در بخش‌های مختلف زون زمین‌ساختی مکران و منطقه خلیج فارس توسط سازمان‌ها و مؤسسات پژوهشی مختلف صورت گرفته است.
وی یکی از آخرین این مطالعات را طرح "شناسایی گسل اصلی مکران و برآورد خطر زلزله و سونامی در حاشیه ساحلی دریای عمان و سواحل مکران" عنوان کرد و گفت: این مطالعه با حمایت دفتر نظام فنی اجرایی سازمان برنامه و بودجه در پژوهشگاه زلزله‌شناسی انجام شد و دستاوردهای مهمی برای پروژه‌های توسعه سواحل مکران داشته است. اما لزوم توجه جامع و متمرکز بر روی به‌روز رسانی مطالعات قدیم و شناسایی گسل‌های فعال لرزه‌زا در ناحیه خلیج فارس و ویژگی‌های زمین‌ساختی آنها در جهت برآورد دقیق خطر زلزله که اهداف مهندسی، مدیریت بحران و آمایش سرزمینی دارد، نیز بسیار حائز اهمیت است.
زعفرانی اضافه کرد: بررسی زمینلرزههای دستگاهی و تاریخی نشان از فعال بودن گسل‌های پیرامون جزیره "قشم" دارد، به طوری که بسیاری از مورخین در یادداشت‌ها و گزارش‌های خود به وقوع زمینلرزه‌هایی در این محدوده اشاره کرده‌اند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله، گسل "قشم" را از جمله گسل‌های فعال شناخته شده‌ای در منطقه خلیج فارس دانست و تاکید کرد: به نظر می‌رسد مسبب تعدادی زمینلرزه طی سالیان گذشته، این گسل بوده است؛ چرا که این گسل از حوالی شهر "قشم" تا جزیره "هنگام" بر روی خشکی قابل پیگیری است.
به گفته این محقق، گسل قشم با طول حدود ۶۰ کیلومتر روند شمال غرب ـ جنوب شرق دارد و مشاهدات میدانی به وضوح شواهد مربوط به جابجایی در طول این گسل را نشان می‌دهد.
لرزه خیزی ۴ جزیره ایرانی خلیج‌فارس
دکتر احمد رشیدی، عضو هیات علمی گروه لرزه زمین‌ساخت پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز با اشاره به لرزه‌خیزی ۴ جزیره "عسلویه"، "کیش"، "قشم" و "خارک"، گفت: تعیین مکان زمینلرزههای تاریخی منطقه خلیج فارس و حاشیه جنوبی زاگرس بر مبنای گزارش‌ها و اسناد تاریخی بوده و بر این اساس منطقه عسلویه در سابقه تاریخی به عنوان مجاورت با "بندر طاهری" و "سیراف"، زمینلرزههای بزرگی را تجربه کرده است.
وی خاطر نشان کرد: پژوهشگاه زلزله شناسی، با پشتیبانی شرکت ملی صنایع پتروشیمی مطالعات جامعی برای برآورد خطر زمینلرزه در منطقه ویژه عسلویه در سال‌های ۱۳۸۰ و بازنگری آن در ۱۳۹۹ انجام داده و نقشه خطر لرزه‌ای منطقه را به‌روز رسانی کرده است. مدل‌سازی تغییر شکل پوسته در منطقه زاگرس با ترکیب داده‌های زلزله‌شناسی، ژئودزی، نرخ لغزش گسل‌ها و جهت تنش‌ها، برای ایجاد تصویری از فعالیت لرزه‌ای منطقه و برای توصیف دوره بازگشت زمینلرزههای گسل‌های نزدیک به ساختگاه عسلویه برای اولین بار در این پروژه انجام شد و در نهایت نقشه‌های مقادیر شتاب طیفی طراحی در سطح زمین و سنگ بستر این منطقه آماده شد و در اختیار کارفرما قرار گرفت.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با تاکید بر اینکه برای تعیین وضعیت لرزه‌زایی سایر جزایر نظیر قشم، خارک و کیش نیز انجام مطالعات مشابه پیشنهاد می‌شود، خاطر نشان کرد: علی‌رغم گزارش‌ها و اسناد تاریخی مبنی بر وقوع زمینلرزههای تاریخی، ولی در برخی موارد مانند جزیره قشم تا قبل از رخداد زمینلرزه در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ گسل فعالی در آن گزارش نشده بود، اما با رخداد این زمینلرزه، گسل فعال "قشم" شناسایی و معرفی شد.
وی اضافه کرد: در بین محققان در تعیین مکان زمینلرزههای تاریخی منطقه اختلاف نظر وجود دارد که می‌توان آن را ناشی از اختلاف نظر در نسبت دادن خرابی‌های مشاهده شده در نواحی مختلف به مراکز مه‌لرزه‌ای مختلف دانست. با وجود عدم یقین در تعیین محل زمینلرزههای تاریخی تواتر گزارش‌های وقوع زمینلرزه در طی قرون متمادی در منطقه مورد مطالعه نشان از تمرکز زمینلرزههای تاریخی در جزیره هرمز، قشم و اطراف آن، منطقه چارک مشرف به جزیره کیش است.
منبع: ایسنا